Dilimizin Ucundakini Neden Hatırlayamayız?

Hepimizin başına geliyordur. Konuşmanın tam ortasında, neye benzediğini ve pek çok detayını hatırladığınız o kelime aklınıza gelmez. Hemen hatırlayacak gibi hissedersiniz. ‘Tam dilimin ucunda’ diye boşluğa bakıp beklemeniz de çare olmaz. Belleğimizin bu oyununun bir adı var: Dilimin Ucunda Fenomeni.
Hatırlamak üzere olduğunuz, aslında daha önce de kullandığınız, duyunca da "hah işte o" diyeceğiniz kelime bir türlü aklınıza gelmiyor.

Sıklıkla yaşadığımız bu durumun adı, 'Dilimin Ucunda Fenomeni.' Evrensel ve dünyanın her yerinden insanlar bunu yaşıyor. Hatta kültürlere göre farklı isimleri de mevcut. Örneğin; Koreliler buna "dilimin ucunda parlıyor" derken, Estonyalılar ise "dilimin üstünde” diyor. Araştırmacılar, sıklıla yaşanan bu anların yaş ilerledikçe arttığını söylüyor.

Neden ve nasıl oluyor?

Beyin, soyut kavramlardan oluşan düşünceleri önce kelimelere dönüştürür ve ardından bunları uygun seslerle eşleştirir. İşte konuşuyorsunuz. "Dilimin Ucunda" durumlarında ise bu süreç kesintiye uğrar. Normalde kelime hatırlama işi oldukça hızlı ve kolay gerçekleşir ancak "dilimin ucunda" anlarında, sistem çöker ve sıkışıp kalırsınız. Bu sözcüksel hatırlamada geçici bir bozulmanın meydana geldiği psikolinguistik bir süreç olabilir.

Bazı araştırmacılar, söz konusu fenomeni; hafıza çağırma sürecini çarpıklığa uğratan bir şey olarak tanımlıyorlar. Beyin, hafızada tutulacak bilgileri önem sırasına göre sıralıyor. Yani büyük olayları hatırlamanız daha rahatken önemsizleri hatırlamak için biraz daha fazla çaba sarf etmek gerekiyor.

Örneğin mezuniyet balonuzu, 2 gün önce yediğiniz yemekten daha hızlı hatırlayabilirsiniz. İşte bu yüzden günlük hayatta daha sık kullandığınız, yani sizin için daha önemli olan kelimeleri hatırlama hızınız, nadiren kullandıklarınızdan daha fazla.

Beyindeki "ne olur ne olmaz klasörü"

2015'te Nature'da yayımlanan bir araştırma; hafızamızın içerisine daha sonra belki kullanılır diye önemsiz bilgi depoladığı bir tür "ne olur ne olmaz klasörü" olduğunu ileri sürüyor. Artık kullanmadığımız kelimeleri bir süre sonra neden unuttuğumuza dair bu durum bir açıklama getirebilir.

Araştırmalar bu durumu yaşamamıza bazı etkenlerin de sebep olduğunu gösteriyor. Örneğin; 200 mg kafein verilen bir grubun, verilmeyen diğer gruba oranla daha fazla bu durumu yaşadığı gözlemlenmiş.

Hatırlamanın yolu

Çevrenizde bu olayı sıkça yaşayanlara yardımcı olmak da sizin elinizde. Araştırmalara göre bir kelimeyi hatırlamakta güçlük çeken birine, hemen o kelimeyi söylememek gerekiyor. Kelimeyi, örnekler vererek ona hatırlatmak veya ilk hecesini söyleyip onun tamamlamasını beklemek çok daha yararlı. Bu yöntemle, unuttuğu kelimeyi kullanacağı zaman daha hızlı hatırlamasına yardımcı oluyorsunuz.